İnsan vücudunda ne zaman uyunması ve uyanmasını gerektiği gibi pek çok fonksiyonu ayarlayan iç ritim yer alıyor. Spesifik olarak bir saat gibi görev yapan ve "Sirkadiyen ritim" olarak adlandırılan bu içsel döngü yaşanılan bölgeye göre şekilleniyor. Kısa zaman içerisinde birkaç saat dilimi değiştiğinde ise bu ritim de bozuluyor ve birtakım geçici uyku sorunları ortaya çıkıyor. İngilizce'den dilimize geçen "jet (hızlı uçak)" ve "lag (gecikme)" tabiri bu geçici sorunu tanımlamada sıkça kullanılıyor. Jet lag, belirtileri ve önleme yöntemleri konusunda ayrıntılı bilgileri içeriğimizde bulabilirsin.
Jet Lag Etkisi Nedir?
Vücudun uyku ve uyanıklık zamanlarını düzenleyen sirkadiyen ritim, sadece uyku vakitlerini ve sürelerini değil, gece ve gündüz üretilecek olan hormonları, proteinleri ve daha pek çok döngüyü kontrol ediyor. Oldukça önemli sayılan bu ritim, insanın yaşadığı yerin yerel saatine göre ayarlanıyor. İşte kısa sürede farklı saat dilimlerine geçiş yapıldığında sirkadiyen ritmin yeni saat dilimine adapte olamamasına "Jet lag" adı veriliyor. Geçilen saat dilimi ne kadar fazla ise jet lag yaşanma ihtimali de o denli yüksek oluyor.
Jet Lag Belirtileri Nelerdir?
Jet lag sonucu kişinin yaşadığı belirtiler farklılık gösterse de genellikle aşağıdaki semptomlardan biri ya da birkaçı aynı anda gözlenebiliyor:
- Zinde hissetmeme,
- Gündüz yorgunluğu,
- Uykusuzluk ya da uyanamama gibi uyku problemleri
- Dikkat ve konsantrasyon zorluğu,
- Sindirim sistemi problemleri (kabızlık, ishal)
- Duygu durum değişiklikleri.
Jet lag sonucu ortaya çıkan belirtiler en az iki saat diliminde seyahat edildiğinde aynı gün ya da 1-2 gün sonra ortaya çıkıyor. Özellikle dünyanın doğu istikametinde seyahat edildiğinde ve çok sayıda saat dilimi geçildiğinde hem belirtilerin ciddiyeti hem de süresi daha da uzuyor. Geçilen her bir zaman dilimi için normale dönmek 1 gün sürse de özellikle tatil ve iş seyahati gibi yolculuklarda jet lag yaşamak konforu önemli ölçüde azaltıyor.
Jet Lag Nasıl Geçer?
Jet lag yaşanmasının henüz tam olarak ortaya konmuş bir tedavi yöntemi bulunmuyor. Genellikle kendiliğinden geçen bir durum olduğundan, özel bir tedavi de uygulanmıyor. Ancak aşırı jet lag etkisi yaşayan ve yaşamı anormal şekilde etkileyen uykusuzluk durumlarında doktor tavsiyesi ile birtakım uyku ilaçları reçetelenebiliyor. Bu konuda ciddi sağlık sıkıntıları yaşarsan yola çıkmadan önce yaptırdığın Allianz Seyahat Sağlık Sigortası kapsamındaki sağlık güvencesinden destek alarak, yerel bir hastaneye başvurabilirsin.
Yine son zamanlarda yapılan araştırmalar sonucu takviye melatonin almanın da jet lag etkilerini hafiflettiği ortaya konuyor. Doğuda yapılan seyahatlerde yatmadan önce, batıya yapılanlarda ise gündüz saatlerinde melatonin almak faydalı olabiliyor.
Jet Lag Olmamak İçin Tavsiyeler
Jet lag olmamak için veya en azından etkilerini azaltmak için birtakım öneriler bulunuyor. İşte uygulayabileceğin bazı önlemler:
- Seyahatini kademeli olarak ayarlayabilirsin. Örneğin, doğuya uçacaksan ayrılmadan birkaç gün önce her gece bir saat erken yatmayı deneyebilirsin. Buna karşın batıya uçacaksanda her gece bir saat erken uyuyabilirsin.
- Uçuş öncesi saatini seyahat edeceğin yere göre ayarlayabilirsin. Vardığında ne kadar yorgun olursan ol, yerel saatteki gece vaktinde uyumaya çalışmalısın. Aynı şekilde yemeklerini de yerel saate göre programlayabilirsin.
- Bol su içmeyi de unutmamalısın. Nem bakımından düşük yoğunluklu bir kabin havası, kurutucu etki yapacağından uçuş öncesi, uçuş sırası ve sonrasında bol miktarda su içmelisin. Aksi halde dehidrasyon, jet lag etkilerini daha da kötüleştirebilir. Bununla birlikte kafein ve alkol almak sirkadiyen ritim üzerinde olumsuz etkiye neden olduğundan, bir süre bu içeceklerden uzak durmalısın.
- Seyahat edeceğin yere erken varmak da avantajlı olabilir. Özellikle önemli bir toplantı ya da iş görüşmesine katılacaksan uyum sağlaması için vücuduna birkaç gün tanıman gerekebilir. Bu bağlamda mümkünse gideceğin destinasyona 2-3 gün erken gitmeyi deneyebilirsin.
- Yolculuktan önce dinlenmek de jet lag etkilerini hafifletebilir. Çünkü uykusuz kalmak, hali hazırda yaşayacağın jet lag belirtilerini daha da kötüye sürükleyebilir.